Ozon za život – 16.09. – Svjetski dan zaštite ozonskog omotača

Generalna skupština UN-a je 2000. godine proglasila 16. septembar danom zaštite ozonskog omotača, kao spomen na datum (16.9.1989. godine) kada je stupio na snagu Montrealski protokol potpisan 1987. godine. Malo je globalnih sporazuma koji su toliko uspješni kao Bečka konvencija (1985.) i Montrealski protokol o zaštiti ozonskog omotača.

Danas, na Svjetski dan ozona, slavimo prvi korak u popravljanju “rupe” u ozonskom omotaču planete. Ovim sporazumom određena su ograničenja i planovi za izbacivanje iz upotrebe hemijskih spojeva koji izazivaju oštećenje ozonskog omotača.

Montrealski protokol je doveo do napuštanja upotrebe 99% hemikalija koje uzrokuju oštečenje ozonskog omotača. Ove hemikalije su raširene u rashladnim uređajima, frižiderima, klima uređajima, automobilima i mnogim drugim primjenama.

Ozonski omotač je nježni gasoviti omotač u sklopu atmosfere Zemlje koji štiti sav život na planeti od štetnog dijela UV zračenja. Nalazi se na visini od 10 do 50 kilometara iznad površine u nižim slojevima stratosfere. Količina ozona u atmosferi je mala, (koncentracije manje od 0,001%), i debljina ozonskog omotača je oko tri mm u prosjeku, ali značajno varira.

Ozonski omotač ograničava štetno ultraljubičasto zračenje i njegovo dopiranje do Zemlje, što pruža zaštitu ljudskom zdravlju i čitavom ekosistemu.U nižim slojevima atmosfere ozon je polutant i djeluje štetno na biljke, ljude i vještačke materijale (plastika, guma). U urbanim sredinama u toku ljetnih mjeseci javljaju se epizode povišene koncentracije ozona kao vid zagađenja zraka.

Ozon nastaje u atmosferi djelovanjem kratkotalasnih UV zraka na molekule kisika. Iako je njegova koncentracija mala, od vitalnog je značaja za život na Zemlji. Ovaj efekat se ispopljava kroz filtriranje štetnog UVB i UVC spectra UV zračenja.

Ipak dio UVB zračenja dopire do površine Zemlje gdje je neophodan za sintezu vitamina D ali i izaziva oštećenja DNK i opekotine nakon dugotrajnog izlaganja. Intenzitet UVB zračenja je 350 miliona puta veći iznad sloja ozonskog omotača nego na površini zemlje. Ozon se konstantno stvara i razgrađuje u atmosferi u ciklusu.

Najnoviji podaci iz Naučne studije o oštećenju ozonskog omotača iz 2018. godine, pokazuju da se pojedini dijelovi omotača obnavljaju stopom od 1-3% za svakih 10 godina, od 2000. godine. U sjevernoj hemisferi, ozonski omotač će se potpuno oporaviti do 2030-ih godina, u južnoj hemisferi 2050-ih godina, a u polarnim predjelima do 2060-ih godina.

Prognozira se da će se ozonski omotač vratiti na stanje iz 1980. godine između 2050. i 2070. godine.